Z racji wykonywanego zawodu i znajomosci paralotniarstwa wziąłem się za szczegółową lekturę przepisów prawnych dotyczących uprawiania paralotniarstwa. Ignorantia iuris nocet (nieznajomość prawa szkodzi) - zatem postaram się przedstawić najistotniejsze wyniki tej lektury.
Wykład będzie długi, dlatego radziłbym go wydrukować a następnie zaopatrzyć się w wymienione na końcu akty prawne - i do lektury oraz przemyślenia.
Podstawowym aktem prawnym regulującym zasady działania polskiego lotnictwa cywilnego jest ustawa z dnia 31 maja 1962 r. - prawo lotnicze (Dz. U. z dnia 8 czerwca 1962 r., pozycja 153 z późniejszymi zmianami).Podaje ona definicję lotnictwa cywilnego, reguluje kwestię zwierzchnictwa w polskiej przestrzeni powietrznej, definiuje pojęcie statku powietrznego, lotniska i lotniczych urzadzeń naziemnych, personelu lotniczego, określa podstawowe zasady ruchu lotniczego, zasady lotów międzynarodowych, zakreśla prawa i obowiązki dowódcy statku powietrznego, okresla organy kontroli ruchu lotniczego.Ten akt prawny określa również zasady odpowiedzialności cywilnej i karnej za przekroczenie zakazów określonych w ustawie. Ustawa zawiera szereg tzw. delegacji ustawowych - przepisów upoważniających ministrów różnych resortów do wydawania rozporządzeń szczegółowo normujących poszczególne kwestie,np. warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać statki powietrzne, zasady prowadzenia rejestru statków powietrznych itp.
Według definicji z art. 16 ust. 1 ustawy statkiem powietrznym jest urządzenie przeznaczone do przewożenia osób lub rzeczy w przestrzeni powietrznej, zdolne do unoszenia się w tej przestrzeni na skutek oddziaływania powietrza. Szczegółowa definicja paralotni zawarta jest dokumencie pod nazwą Tymczasowe Zasady Wykonywania Lotów Na Paralotniach ( Paragliding ), dalej w tekście oznaczany skrótem TZWL. Dokument ten został opracowany przez Aeroklub Polski w uzgodnieniu z Głównym Inspektoratem Lotnictwa Cywilnego i wszedł w życie z dniem 12 października 1992 r.
Paralotnia jest to według TZWL aparat latający bez napędu, który poprzez rozłożenie powierzchni odpowiednich kształtów tworzących aerodynamicznie usztywniony płat nośny pozwala wykonywać lot szybowy ( ślizgowy ) na skutek działania sił aerodynamicznych na ten płat. Paralotnia jest zatem statkiem powietrznym i jako taka podlega wszelkim ograniczeniom prawa lotniczego. Paralotnie nie są jednak objęte obowiązkiem wpisania do rejestru polskiego rejestru państwowego statków powietrznych według rozporządzenia Ministra Komunikacji z dnia 22 czerwca 1963 r. w sprawie polskiego rejestru państwowego statków powietrznych oraz znaków i napisów na sprzęcie lotniczym. Per analogiam do lotni nie są stosowane również przepisy dotyczące sprawdzania zdatności sprzętu lotniczego, zawarte w rozporządzeniu Ministra Komunikacji z dnia 29 września 1965 r. (Dziennik Ustaw z dnia 22 października 1965 r., Nr 43, pozycja 271 - zresztą kto w dacie wydania nie nowelizowanych do dnia dzisiejszego przepisów słyszał o paralotniach ?) oraz przepisy dotyczące personelu lotniczego, zawarte w rozporządzeniu Ministra Komunikacji z dnia 10 września 1986 r. (Dziennik Ustaw z dnia 18 listopada 1986 r., Nr 41 pozycja 199).
Fakt, iż paralotnia jest statkiem powietrznym niesie za sobą szereg bardzo istotnych konsekwencji prawnych. Pilot paralotni jest zatem dowódcą statku powietrznego posiadającym określone ustawą prawa i obowiązki (tych jest znacznie więcej !). Pilot paralotni odpowiada cywilnie za wyrządzone szkody według zasad kodeksu cywilnego określających odpowiedzialność za szkody wyrządzone przy posługiwaniu się mechanicznymi środkami komunikacji poruszanymi za pomocą sił przyrody art. 436 kodeksu cywilnego i powiązany z nim art. 435 kc). Odpowiada on również karnie za naruszenie przepisów art. art. 91 ust. 1 i 2 ustawy - prawo lotnicze (przestępstwa !), 92 ust. 1 i 2 tejże ustawy (wykroczenia !), przepisów art. art. 173-179 kk, art. 157 § 3 kk, również art. 264 kk. Dotyczy to oczywiście tylko sytuacji, gdy czynów tych dopuszcza się w związku z lataniem. Katalog czynów zabronionych, podlegających karze zawarty w ustawie - prawo lotnicze jest bardzo szeroki a przepisów, których naruszenie powoduje tak surowe konsekwencje trzeba szukać w aktach wykonawczych do ustawy - prawo lotnicze i załącznikach - zwłaszcza szczegółowych zasadach ruchu lotniczego cywilnych statków powietrznych PL-2 (załącznik do rozporządzenia Ministrów Transportu i Gospodarki Morskiej oraz Obrony Narodowej z dnia 3 grudnia 1996 r., zmieniającego rozporządzenie w sprawie ruchu lotniczego cywilnych statków powietrznych (Dz. U. Nr 154,poz. 754). Przepisy te są załącznikiem do rozporządzenia, stanowią odrębne wydawnictwo, które można nabyć w Głównym Inspektoracie Lotnictwa Cywilnego. Konieczne jest również zapoznanie się paralotniarza z zakazami i ograniczeniami publikowanymi w Zbiorze Informacji Lotniczych - Polska ( AIP ). Przepisy te jak i instrukcje operacyjne lotnisk dostępne są m. In. na lotniskach aeroklubowych. Zmiany w przepisach PL-2 uwzględniły obecność paralotni w przestrzeni powietrznej, co znalazło swój wyraz m. in. w określeniu zasad pierwszeństwa drogi ( punkt 3.2.2.3 ). W rozdziale 7, zatytułowanym "Wyjątki od przepisów zawartych w poprzednich rozdziałach" w punkcie 7.3.11 ust. 2 zezwala paralotniom na lądowanie w terenie przygodnym w warunkach meteorologicznych dla lotu z widocznoscią. Z punktu widzenia paralotniarzy wybrałem na początek jako niezmiernie istotne przepisy punktu 7.7.2. - loty na lotniach i paralotniach. Otóż statuują one obowiązek uzyskiwania każdorazowego zezwolenia właściwego organu słuzby ruchu lotniczego na wykonywanie lotów w przestrzeni powietrznej strefy nadgranicznej. Organizacja, zrzeszenie osób lub osoba zainteresowana uzyskaniem takiego zezwolenia powinna zgłosić takie loty właściwemu organowi służby ruchu lotniczego co najmniej w przeddzień planowanych lotów, podając następujące dane : miejsce wykonywania lotów z określeniem miejsca startu, lądowania oraz trasy i wysokości planowanych lotów, datę i czas trwania lotów oraz znaki identyfikacyjne lotni lub paralotni, na których będą wykonywane loty, liczbe uczestników, imie i nazwisko osoby kierującej lotami oraz dokument stwierdzający jej tożsamość, nazwę organizatora lotów i adres. Według punktu 3.5.1.5.1 ust. 2 przepisów PL-2 termin do zgłoszenia lotu wynosi najpóźniej do godziny 17,00 polskiego czasu urzędowego w przeddzień rozpoczęcia lotu, natomiast według TZWL - do godziny 16,00 ( pkt 1.3.20. ). Istnieje w tym miejscu pewna rozbieżność pomiędzy TZWL a PL-2., która nie zmienia jednak ogólnej sytuacji. Loty na paralotniach planowane w rejonach lotnisk i ladowisk, w strefach startów i lądowań oraz w pozostałej przestrzeni powietrznej nie obejmującej strefy nadgranicznej na wysokościach powyżej 100 metrów nad terenem należy zgłaszać właściwemu organowi służby ruchu lotniczego nie później niż 2 godziny przed rozpoczęciem lotów w celu uzyskania zezwolenia na ich wykonanie. Natomiast nie wymaga się informowania właściwego organu służby ruchu lotniczego o lotach na paralotniach, planowanych w przedziale wysokości od 0 do 100 metrów nad terenem w przestrzeni powietrznej nie obejmującej strefy nadgranicznej oraz rejonów lotnisk i lądowisk (stref startów i lądowań). Określenie zasięgu strefy nadgranicznej zawarte jest w art. 12 ustawy z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej (Dziennik Ustaw z dnia 19 listopada 1990 r.,Nr 78,poz. 461) i wydanym na jej podstawie zarządzeniu Komendanta Głównego Straży Granicznej z dnia 30 września 1997 r. w sprawie wyznaczenia przebiegu linii określającej zasięg strefy nadgranicznej ( Monitor Polski z dnia 11 października 1997 r., Nr 73, poz. 700). Strefa nadgraniczna - a zatem również przestrzeń powietrzna strefy nadgranicznej obejmuje cały obszar gmin przyległych do granicy państwowej a na odcinku morskim do brzegu morskiego. Jeżeli szerokość strefy nadgranicznej nie osiąga w ten sposób 15 km, włącza się do strefy również obszar gmin bezpośrednio sąsiadujących z gminami przyległymi do granicy państwowej lub brzegu morskiego. Proszę wziąć mapę administracyjną i spojrzeć !
Uważna lektura przepisów nastręcza jednak szereg wątpliwości natury prawnej. Jakiego rodzaju znaki identyfikacyjne paralotni należy podać w zgłoszeniu, skoro paralotnie nie podlegają obowiązkowi wpisu do rejestru statków powietrznych ? Kto i na jakich zasadach miałby takie znaki nadawać, prowadzić rejestr paralotni i nadanych znaków identyfikacyjnych ? Czy należy sporządzać plan lotu ( lotów ) ? Jak ma wyglądać procedura w przypadku lotów szkolnych, gdzie czas lotów można podawać jedynie w pewnym przedziale ? Jak zareagują organy służby ruchu lotniczego zalane takimi zgłoszeniami (o ile wiadomo, znikoma ilość paralotniarzy przestrzega tych przepisów a latających licencjonowanych pilotów paralotni jest obecnie ponad 3.000) ? Wątpliwości nie rozwiewa a wręcz je mnoży lektura przepisów PL-25 (Zasady uprawiania lotniarstwa - stanowiące załącznik do zarządzenia Ministra Transportu, Żeglugi i Łączności z dnia 31 stycznia 1989 r., zamieszczone w Monitorze Polskim z dnia 24 lutego 1989 r., Nr 4, poz. 47 ), do których TZWL były opracowane jako załącznik.Tam bowiem w § 10 ust. 6 wprowadzono wymóg uzyskiwania zgody właściwego organu służby ruchu lotniczego na loty w przestrzeni powietrznej pasa granicznego 30 km !!! Co więcej, od lotniarza wymagane było powiadomienie właściwej terytorialnie brygady Wojsk Ochrony Pogranicza niezwłocznie po otrzymaniu zgody z podaniem danych, jakie były niezbędne do uzyskania zgody ! W słowniczku do PL-2 strefę nadgraniczną zdefiniowno jako pas 6 km od granicy Państwa. Przepis ten był sprzeczny z przepisami PL-2 oraz ustawą o ochronie granicy państwowej a zwłaszcza definicją strefy nadgranicznej. Na część z tych (i wielu innych) pytań odpowie zapewne praktyka, jednak musi się ona dopiero wypracować. Niestety, brak jest jednoznacznego określenia, które z przepisów Pl-2 nie dotyczą paralotniarzy.Pilot paralotni pewne zakresy przepisów może z góry odrzucić (np. loty IFR), w stosunku do innych przepisów może mieć nieraz znaczne wątpliwości, czy ma obowiązek się do nich stosować. Paralotniarzom pozostaje jedynie się pocieszyć, że podobną sytuację mają modelarze. Nawiasem mówiąc - przepisy PL-25 straciły moc prawną z dniem 6 lipca 1996 r. na mocy art. 65 ust. 2 ustawy z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej (Dziennik Ustaw z dnia 6 marca 1996 r.,Nr 25, pozycja 113 z późniejszymi zmianami) Można oczywiście dyskutować nad sensem i celowością tego rodzaju przepisów i odniesienia ich do specyficznych statków powietrznych, jakimi są paralotnie, lecz na dzień dzisiejszy są one obowiązujące i należy ich przestrzegać. Zważyć należy, iż wprawdzie paralotnia ma pierwszeństwo drogi przed innymi statkami powietrznymi (za wyjątkiem ratowniczych), jednak dowódca innego statku powietrznego musi wiedzieć o obecnosci paralotni w danym sektorze przestrzeni powietrznej.Sugerowałbym jednak środowisku wzmożenie nacisków na Ministra Obrony Narodowej oraz stworzenie lobby lotniczego w parlamencie w celu zmiany tych przepisów na mniej restrykcyjne i sformalizowane (zwłaszcza w zakresie lotów w strefie nadgranicznej) a bardziej odpowiadające istocie paralotniarstwa jako wyjątkowej formy rekreacji i sportu oraz uwzględniające specyficzne cechy paralotni jako statku powietrznego. Pamiętajmy, że te przepisy obowiązują i mogą być przez kogoś egzekwowane ! Środowisko paralotniarzy powinno również wzmóc naciski na GILC celem szerszego udostępnienia przepisów lotniczych poprzez chociażby możliwość wysyłkowej sprzedaży przepisów i publikacji GILC, nie mówiąc już o zamieszczeniu ich na stronie internetowej. Możliwość nabycia tekstów jak na razie istnieje tylko na miejscu w siedzibie GILC na ulicy Grójeckiej w Warszawie. Brak jest ich również w programie komputerowym "Lex", nie mówiąc o innych tego typu programach wspomagających prawników. Nie ma ich także w zbiorach Dzienników Ustaw i Monitorów Polskich. Sugerowałbym również zamieszczenie w PL-2 wykazu przepisów, które nie obowiązują paralotniarzy, tak jak to uczyniono w stosunku do szybownictwa czy motolotniarstwa.
Tomasz Kumor 15.12.1998r
Wykaz niezbędnych aktów prawnych
Pytania i komentarze prosimy kierować na adres e-mail : info@air-sport.pl